In meneer Doyles drukkerij

Als ik bedenk hoeveel werk het in de 19e eeuw was om een boek of krant te drukken, ben ik steeds weer onder de indruk! Maar in de drukkerij waar Ryan Henley uit De weg naar Rose Cottage is opgeleid, voerde ander drukwerk de boventoon. Deze drukkerij lijkt opvallend veel op het Schotse Smail’s Printing Works, dat nu een museum is. 😉 Ryan zelf leidt ons vandaag rond...

De stadsdrukkerij, Haarlem door Charles Frederic Ulrich (1884)
De leerjongen staat naast een letterkast (met vakjes) uit een mok te drinken, terwijl achter hem twee mannen met een handpers aan het drukken zijn.
[Publiek domein, via Wikimedia Commons]

Allerhande drukwerk

Welkom, mensen, kom binnen. We starten in het kantoor van de drukkerij, waar we de opdrachten voor drukwerk aannemen en de administratie bijhouden. We moeten namelijk van elke opdracht een kopie bewaren, minimaal een half jaar lang. Maar die Schotse familie Smail? Nou, die heeft vanaf 1876 niets weggegooid. Wat een verzameling moet dat zijn!

In het kantoor van Smail's Printing Works
[via www.BritainExpress.com]

U wilt natuurlijk weten over wat voor opdrachten we het hebben. Dat is eigenlijk van alles: visitekaartjes, briefpapier, reclamefolders, uitnodigingen, aanplakbiljetten... Oorspronkelijk deden de grote boek- en krantendrukkerijen dit soort drukwerk erbij, zoals ook de broer van onze meneer Doyle in de stad Shrewsbury. Maar toen de industrie groeide, en daarmee de behoefte aan kantoorartikelen en advertentiemateriaal, zijn in steeds meer plaatsen kleine drukkerijen opgezet. In die tijd is meneer Doyle met zijn vrouw in het dorp Almsbrick neergestreken. Ik ben dankbaar voor zijn komst, want zo kon ik als jongen bij hem in de leer gaan. Zeven jaar, dat is de verplichte leertijd, en daarna kon ik in dienst komen of ergens anders aan de slag gaan als zetter of drukker. En dat... nou ja, ik neem aan dat u al hebt gehoord hoe beroerd ik dat heb aangepakt.

Letter voor letter

In de zetterij op de bovenverdieping zal ik een klein beetje van het praktische werk laten zien. We stellen namelijk alle teksten samen met losse loden letters.

De zetterij van Smail's Printing Works
[Tom Parnell, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons]

Ziet u de zetbokken met letterkasten langs de muur? Uit al die vakjes van de letterkast pakt de zetter de juiste letters en plaatst deze in een zethaak. Woord voor woord en regel voor regel zetten we zo de hele tekst. Op de kop, maar wel ‘gewoon’ van links naar rechts. Voor een visitekaartje lijkt dit nog wel aardig te doen, maar wat dacht u van een heel boek?

Nu geef ik liever niet al te hoog op van collega Stephen Taylor, maar als ervaren zetter kan hij toch in een uur een hele krantenkolom zetten. Een groot dagblad, zoals mijn werkgever The Daily News in Londen, heeft dan ook tientallen zetters in dienst.

Bij Grafische Werkplaats De Drukpers in Schoonoord heeft deze schrijfster haar eigen naam gezet (alléén haar naam!) en daar deed ze al best lang over. [Eigen foto]

Een hele pagina

Al het zetsel maken we uiteindelijk in een ijzeren raam vast, precies zoals het op papier moet komen. Het is belangrijk dat de letters dezelfde hoogte hebben, zodat ze allemaal worden afgedrukt. Vergelijk dit met het reliëf van een stempel of zelfs een vingerafdruk. Als hulpmiddel kunnen we ze met een plankje en een hamer op de juiste hoogte kloppen. Dat heet dresseren. Als alle onderdelen goed zijn vastgezet, nemen we het zware drukraam mee naar beneden.

Een krantenpagina is klaar om af te drukken
[via www.BritainExpress.com]

Start de persen!

Het drukken gebeurt in de machinekamer achter het kantoor, waar verschillende drukpersen zijn opgesteld. Voor veel teksten gebruiken we een degelpers, waar de drukvorm rechtop in staat en de degel met het papier ertegen wordt gedrukt met een scharnierende beweging.

Deze schrijfster drukt haar naam met een degelpers [Eigen foto]

Deze degelpers bedien ik met een voetpedaal, ziet u wel? Telkens bij het openklappen verwijder ik met mijn ene hand het bedrukte papier en met de andere leg ik een nieuw vel in. Hoe snel dit gaat, vraagt u? Ach, ik gok dat ik wel zo’n 400 à 600 vellen per uur kan drukken.

Dat mag wel in de krant!

En zo komen we bij onze dorpskrant, de Almsbrick Standard. Het eerste dat u vast opvalt, is dat er niet of nauwelijks plaatjes in staan. Dat geldt trouwens ook voor de landelijke Daily News. Er bestaan wel geïllustreerde kranten of tijdschriften, hoor. Neem de Illustrated London News waaruit ik mijn vriend Douglas in het ziekenhuis voorlees. De afbeeldingen in dit soort bladen worden in hout gegraveerd. Dat is een kunst op zich!

Der Holzschneider door Hans Rüger
[Publiek domein, via Wikimedia Commons]

Kijk naar al die details en u begrijpt hoeveel werk dit is. En dus hoe duur. De Illustrated London News laat originele afbeeldingen maken, maar er is ook een handel in houtgravures of kopieën daarvan op metaal. Meneer Doyle heeft op deze manier ook wel afbeeldingen aangeschaft, als hij denkt dat hij ze vaker kan hergebruiken. Waaronder een set bloemenplaatjes, u weet wel waarom...

De Illustrated London News van 8 maart 1879 toont hoe ook het cavalerieregiment van kapitein Grant zich met paarden en al inscheept om in de Zoeloe-oorlog te vechten
[Publiek domein, via Wikimedia Commons]

De persen waarmee zo’n groot landelijk dagblad als de Daily News wordt gedrukt, zijn niet te vergelijken met de apparatuur van meneer Doyle. Al in 1869 had The Times persen die 12.000 pagina’s per uur konden drukken. In Schotland gebruikt meneer Smail een cilinderpers voor het drukken van de wekelijkse krant (zo’n 800 exemplaren). Meneer Doyle heeft er dus ook eentje aangeschaft. Het is maar te hopen dat we voldoende lezers kunnen trekken!

Wharfedale cilinderpers bij Smail's Printing Works
[via www.BritainExpress.com]

Voornaamste bronnen
Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890.
Robert Smail’s Printing Works (gids National Trust for Scotland) 

Pasje en vierkant, een pagina over de broekdrukkunst en wat er mee te maken heeft door A.A.J. Buisman

Waarmee kan ik u van dienst zijn?

Neem een adellijke familie als de Grants uit De weg naar Rose Cottage. Of de Crawleys uit de tv-serie Downton Abbey, misschien iets bekender. 😉 Waar zouden ze zijn zonder een heel leger personeelsleden? Het antwoord: nergens! Want terwijl zo’n familie aanzien geniet en verantwoordelijkheden heeft, wordt achter de schermen hard gewerkt om die levensstandaard mogelijk te maken.

Vandaag leggen we daarom ons oor te luister bij verschillende personeelsleden van Abbington Court, het landhuis waar Daisy uit De weg naar Rose Cottage gaat werken.

Madame is Receiving (Madame has a Guest) door Rémy Cogghe

[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Keukenmeid Emily Henley

Ik ben op mijn veertiende begonnen als keukenhulpje. Dat betekent ’s morgens vroeg opstaan om de fornuizen te zwarten en aan te maken. Na elke maaltijd deed ik de vaat en schrobde ik de koperen pannen met een mengsel van zout, zilverzand en azijn. Groenten wassen, schrapen en schillen hoorde ook bij mijn taken, en natuurlijk het schoonmaken van de keuken. Nu ik dertig ben en ervaring heb, werk ik écht aan de maaltijden. Die voor het personeel bereid ik zelfs helemaal zelfstandig. Ook help ik de huishoudster met het bereiden van jam en cakejes. En ingemaakt fruit en tafelzuur, of limonade in de zomer. Maar alleen als ze tevreden over me zijn en niet bang dat ik iets zal stelen...

Chatterboxes door Thomas Kennington
[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Kokkin

Ja ja, nu mag ik het woord voeren, maar in De weg naar Rose Cottage wordt mijn naam geen enkele keer genoemd! Toch druk ik mijn stempel op het verhaal, want zonder mij zouden al die exclusieve gerechten niet bij de Grants op tafel staan. En het personeel zou geen stevige maaltijd krijgen om het werk vol te houden tot in de kleine uurtjes na een bal. Bedenk maar eens hoeveel voorbereiding een zesgangendiner voor twintig gasten vraagt! Mijn positie hier is essentieel en ik bespreek dan ook dagelijks de menu’s en gerechten met mevrouw Grant. Daardoor weet ik welke ingrediënten ik uit de groentetuin, het dorp of zelfs de stad moet laten komen. En welke opdrachten ik de keukenmeiden moet geven. Een ervaren keukenmeid als Emily Henley weet wel hoe ze vlees moet braden of de gangbare groenten moet bereiden. Zo houd ik mijn handen vrij voor speciale pasteitjes, crèmes en entrées. Als die meiden nu ook maar betrouwbaar waren...
Bij de grootste landhuizen hebben ze een Franse chefkok in dienst, maar als je het mij vraagt zijn dat alleen maar opscheppers!

Apple Dumplings door George Dunlop Leslie
[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Kamermeisje Sarah Snowe

Ik heb niet veel tijd voor een verslag, hoor. De ontvangstkamers (eetkamer, salon, grote hal...) moeten namelijk aan kant zijn voordat de familie om 9.30 uur komt ontbijten. Dat betekent de luiken openen, de haarden aanmaken, alles afstoffen en de vloeren vegen. Daarbij gebruiken we vochtige theeblaadjes om stofwolken te voorkomen.
Na het ontbijt stuurt mevrouw Jenkins ons naar boven om de slaapkamers te doen. Waswater weggooien, kamerpotten legen, bedden opmaken... En altijd zijn we alert op bedwantsen! Brr!
In de middag worden we aan het werk gezet met koper poetsen of linnengoed herstellen. Misschien dat we nu een momentje voor onszelf hebben, zodat ik u te woord kan staan. Maar we helpen ook telkens bij het dekken en afruimen van de eettafel, waarbij we al het fijne porselein afwassen.
’s Avonds brengen we opnieuw de slaapkamers van de familie op orde, maar aan hun kostbare spullen mogen we beslist niet komen. Wat is er toch veel verschil in deze wereld...
Pas na het diner van de familie eten wij onze eigen avondmaaltijd. De tijd daarna is eindelijk van onszelf, maar we trekken ons al snel op onze gedeelde zolderkamers terug. Morgen wacht weer een drukke dag.

De kroonluchter in de grote salon wordt gestoft
[Hallwyl Museum, Jens Mohr, CC BY-SA, via Wikimedia Commons]

Kamenier Daisy Wilkins

Een rijke dame als mevrouw Grant kleedt zich minstens zes keer per dag om. Alleen dat houdt een kamenier al flink bezig, want al die verschillende outfits met bijpassende accessoires moeten goed onderhouden worden. Daarnaast ben ik verantwoordelijk voor haar verzorgingsproducten, de sieraden en eigenlijk alle persoonlijke dingen.
Een kamenier heeft een heel andere opleiding gehad dan andere dienstmeisjes. Net als ikzelf gaan ze vaak een periode bij een kleermaakster in de leer en volgen ze een kapperstraining. Voor buitenlandse reizen is het nuttig om Frans te leren spreken. Het meeste heb ik echter in de praktijk geleerd, terwijl ik mijn eerste twee jongedames onder mijn hoede had. Franse en Zwitserse kameniers zijn populair, maar vanwege de vertrouwelijkheid is een goede afkomst sowieso belangrijk. Je begrijpt dat vertrouwen tussen een dame en haar kamenier essentieel is. Waar dat ontbreekt, kan erg veel mis gaan!

Back from the ball door Alfred Philippe Roll
[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Huishoudster mevrouw Jenkins 

Deze positie is de kroon op mijn carrière in huishoudelijke dienst. Ooit ben ik als jong kamermeisje begonnen, maar ik ben opgeklommen en heb ervaring opgedaan, zodat ik nu precies weet hoe een groot huis als Abbington Court piekfijn verzorgd blijft. Aan mijn riem hangen sleutels, als teken van mijn functie. Mijn werk bestaat voor een groot deel uit plannen en controleren. Dagelijks neem ik met mevrouw Grant de taken door, zodat we overal op voorbereid zijn. Toch duiken er altijd weer verrassingen op...

A Footman Sleeping door Charles Bargue (1871)

[publiek domein, via The Metropolitan Museum of Art]

Livreiknecht Andrew Clay

Bent u ook zo onder de indruk van mijn uniform? Dat hoop ik wel, want daarvoor is het tenslotte ontworpen. Een zwarte kniebroek en een blauw gestreept vest, met daarover een zwarte jas die met zilveren biezen is afgewerkt. Witte kousen en schoenen met gespen. U moet mij eens naast mijn collega Thomas zien staan, dat is helemaal een fraai gezicht als we tijdens een chique diner de gerechten serveren, of bij de voordeur gasten verwelkomen. We rijden ook vaak mee op de koets, waarbij ik als eerste livreiknecht verantwoordelijk ben voor het welzijn van mevrouw Grant. Dat ik daarnaast ook extra taken uitvoer als persoonlijke bediende van Lord Abbington is eigenlijk ongebruikelijk. Ik vind dan ook dat er best iets tegenover mag staan.
Maar het werk van een livreiknecht bestaat niet alleen uit indruk maken. ’s Ochtends moeten we ook de zware kolenemmers naar boven sjouwen, of emmers heet water als iemand van de familie een bad wil nemen. Aan de andere kant... dergelijke krachtpatserij valt behoorlijk in de smaak bij de kamermeisjes...

Marianne uit Sense and Sensibility geeft een brief aan een livreiknecht
[Christine M. Demain Hammond, publiek domein, via Wikimedia Commons]

Lijfknecht Ernest Blake

Ik weet wat u wilt zeggen. Een beetje kerel kan zichzelf wel aankleden. Dat is natuurlijk helemaal waar. Maar weet een heer als kapitein Grant hoe hij al zijn kleding moet onderhouden? Of welke manchetknopen bij welke gelegenheid passen? Laat staan dat hij kan omgaan met alle versiering op een gala-uniform! Om hem van denkwerk over dat soort zaken te ontlasten, heeft hij wel degelijk een lijfknecht nodig. Dus als u een piekfijn uitgedoste heer ziet, bedenk dan voordat u hem complimenteert dat de eer eigenlijk een ander toekomt. Dank u wel.

Footman (morning) door Pyotr Nilus
[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Butler meneer Turner

Zoals Lord Abbington hier heer des huizes is, zelfs nu hij meer werk aan zijn zoon moet overlaten, zo zwaai ik de scepter in de personeelsvleugel. Ik ben ervoor verantwoordelijk dat alles hier in huis op rolletjes loopt. Vanzelfsprekend houd ik toezicht op het mannelijke personeel... en op al het zilver, dus wees gewaarschuwd!

Personeel van de familie Acland in 1897 door Sarah Angelina Acland
[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Bronnen
Mrs. Beeton’s Book of Household Management
Life below Stairs door Siân Evans 

The Rise and Fall of the Victorian Servant door Pamela Horn

Zeg het met bloemen

Dat rode rozen voor liefde staan, weet bijna iedereen. Maar heb je wel eens nagedacht over de betekenis van bladmos? Of de hyacint?

Nee, dat had ik ook niet voordat ik over de Victoriaanse bloementaal las. Kennelijk was het destijds in de mode om via bloemen een bericht af te geven. En om de betekenis van een geheime boodschap in een boeket te ontcijferen. Er kwamen gidsjes op de markt waarin men kon achterhalen waar welke bloem voor stond. En kleine boeketjes met verschillende soorten bloemen werden populair, de zogenaamde tussie-mussies.

The Flower Seller door Victor Gilbert

[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Toen ik mijn eerste ideeën voor De weg naar Rose Cottage aan het uitwerken was, vond ik de Victoriaanse bloementaal daar mooi bij passen. Toch twijfelde ik hoe serieus ik dit fenomeen moest nemen. Hoe uitgebreid leefde dit eigenlijk? Maakten Victoriaanse dames hier werkelijk gebruik van? En nog belangrijker: zou het wel werken in een verhaal?

Juist op dat moment kreeg ik als verrassing het kaartspelletje Tussie mussie cadeau. Als dat geen duidelijk teken was! Ik zette mijn twijfels opzij en heb de Victoriaanse bloementaal in mijn boek verwerkt. (Tussie mussie is trouwens een heel leuk spelletje, eenvoudig te spelen, zo lang of zo kort als je zelf wilt, en je hoeft de bloementaal er niet eens voor te kennen.)

Het kaartspel Tussie mussie [Eigen foto]

Terug naar de Victoriaanse tijd. Dachten de mensen nu echt zo diep na over de betekenis van een bos bloemen? Ik denk dat het ook toen vooral een leuk spelletje was. Met name voor rijke jongedames, zoals meneer Doyle in De weg naar Rose Cottage ook beweerd. Zij hadden tijd om hiermee bezig te zijn en met elkaar van gedachten te wisselen, al dan niet op serieuze toon. En zij gebruikten de bloemengidsen als coffee table books voor luchtige gespreksonderwerpen. Tenslotte mocht je als Victoriaanse dame niet overal over praten!

Two Friends by Oliver Ingraham Lay (1877)

[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Kunstenaars maakten ook vaak gebruik van bepaalde bloemen om een bepaalde emoties tot uitdrukking te brengen. Op het schilderij The Long Engagement van Arthur Hughes (hieronder links) staat de klimop die op de boomstam groeit, voor trouw en sterke beloftes. Maar in Broken vows van Philip Calderon (rechts) ziet een vrouw juist door een gat hoe haar geliefde met een ander meisje flirt. Met een rozenknop, wat wel een overduidelijk symbool is. En alsof dat nog niet genoeg zegt, staat links onderin een iris als waarschuwing (maar deze bloem kon ook voor een positieve aankondiging staan).

Links: The Long Engagement door Arthur Hughes

Rechts: Broken vows door Philip Calderon
[publiek domein, via Wikimedia Commons]

Al snel kon ik me helemaal voorstellen hoe Daisy uit De weg naar Rose Cottage geboeid is door dit tijdverdrijf van rijke dames, vooral omdat zij zoveel van bloemen houdt. Zo kwam ik ook op het idee van de bloemengedichtjes. Pas toen realiseerde ik me iets belangrijks: als mijn hoofdpersoon gedichtjes schrijft, ben ík degene die ze in werkelijkheid moet schrijven. En laat dichten nou niet mijn sterkste kant zijn… Ik hoop dat Daisy zich niet over het resultaat hoeft te schamen (of ikzelf 😉).

Om op de hoogte te zijn van alle betekenissen van bloemen heeft Daisy vast eens zo’n bloemengidsje aangeschaft. Ik heb zelf vooral gebruik gemaakt van twee boeken: De Victoriaanse taal van bloemen door Mandy Kirkby en het echt oude gidsje Language of flowers uit 1884, jammer genoeg nét een jaar te laat om hem in mijn boek te vermelden. De tekeningen van Kate Greenaway werkten ook inspirerend!

May Day door Kate Greenaway

[publiek domein, via Wikimedia Commons]

P.S. Voor wie het zich na mijn inleiding afvraagt: bladmos staat voor moederliefde. De betekenis van de hyacint hangt af van de kleur, zoals ook blijkt in het eerste bloemengedichtje in De weg naar Rose Cottage: blauw is standvastigheid, paars betekent ‘vergeef me alsjeblieft’ en wit staat voor schoonheid. Dan weten jullie dat ook weer!

De weg naar Rose Cottage is verschenen!

Het is zover! Vandaag is de officiële verschijningsdatum van mijn nieuwe roman 'De weg naar Rose Cottage'. 📚🌹 In deze video vertel ik waar het verhaal over gaat, wat het leukste is aan schrijven en welke uitdagingen ik tegenkwam...

Nieuwe roman in aantocht: De weg naar Rose Cottage

Nog even geduld en dan is het zover! In november 2023 verschijnt mijn nieuwe historische roman De weg naar Rose Cottage. Romantiek en mysterie in het 19e eeuwse, Britse landhuis waar Daisy Wilkins als kamenier gaat werken. 

Engeland, 1883. Als de dertigjarige kamenier Daisy Wilkins onverwacht wordt ontslagen, solliciteert ze noodgedwongen bij de populaire Sophia Grant, die binnen een jaar al drie kameniers is kwijtgeraakt. Ze hoopt eindelijk mee op reis te mogen, zodat niemand haar nog een saai dorpsmeisje kan vinden. Dan wordt haar vriendin Emily, die ook voor de familie Grant werkt, beschuldigd van diefstal. Daisy gelooft in haar onschuld en gaat op zoek naar de waarheid. Al snel ontdekt ze dat ze niet iedereen in het landhuis kan vertrouwen. Tot haar afschuw keert ook haar jeugdvriend Ryan terug, nadat hij haar tien jaar geleden zomaar in de steek liet. Ook hij wil de echte dief vinden. Hoe kan Daisy met hem samenwerken zonder opnieuw haar hart te verliezen?

Journalist Ryan Henley heeft geen goed woord voor de familie Grant over. Na tien jaar een geheim te hebben bewaard, wil hij nu via zijn scherpe pen met hen afrekenen en zijn zusje Emily vrijpleiten. Op een weerzien met Daisy had hij niet gerekend. Hoe kan hij haar duidelijk maken dat hij al die jaren het beste met haar voor had, dat hij haar juist gelukkig wil zien? Kan er ondanks het verleden iets moois tussen hen opbloeien?

De weg naar Rose Cottage speelt zich af rond hetzelfde Engelse dorpje als De draad die ons verbindt en Kerst in Almsbrick, maar is prima te lezen als op zichzelf staande roman. 

Bei dem doppelten Baum

Zoek de verschillen!

In 2020 verscheen mijn derde roman De draad die ons verbindt. Vorige week heb ik de papieren versie van de Duitse vertaling ontvangen: Ein Band, das nie zerreißt. 

Natuurlijk moest ik opnieuw een foto maken. Bei dem doppelten Baum...

 

»Da hinter dem Hof sind Weideflächen«, teilte Miss Stubbs mit, »auf denen gibt es auch ein paar Obstbäume. Ach, wie viel Apfelsaft und Apfelwein habe ich hier schon gemacht, den Apfelbrei nicht zu vergessen. Schauen Sie, Miss Brady, dort drüben ist ein kleines Eichenwäldchen auf einem Hügel: Daher der Name Oak Hill.«
Wilson blieb neben ihr stehen, etwas zu dicht für ihr Empfinden. »Der Walt bildet die Grenze zwischen dem Bauernhof und Trenchs Herberge.« […]
»[…] Der doppelte Baum ist jetzt besser zu sehen. Da sollten Sie das Mädchen mal mit hinnehmen, Junge.«
Das hörte sich nach einer Art Stelldichein an. Was dachte sich die alte Frau wohl? Eileen schüttelte den Kopf. »Ik denke nicht …«
»Ein andermal vielleicht«, verkündete Wilson resolut. »Heute gibt es Arbeit zu tun.«
Eileen war sich sicher, dass das an anderen Tagen auch so war. 

Ein Band, das nie zerreißt, 14. Kapitel

Kerst in een dorp als Almsbrick

Je kent ze vast wel: die nostalgische kerstplaatjes van kinderen in de sneeuw. Of groepjes Carol Singers. In mijn eigen woonkamer prijkt elk jaar sinds half november een Dickensachtig kerstdorpje.

A Joyful Christmas
[Public domain], via Public Domain Pictures

Het is niet voor het eerst dat ik over victoriaanse kersttradities schrijf en dit artikel is ook in het online kerstmagazine van KokBoekencentrum verschenen. Maar toch leek het me leuk om nog eens uit de doeken te doen hoe je kerst zou vieren als je rond 1880 in een Engels dorp als Almsbrick leefde. Dit is wat er staat te gebeuren… 

Kerstpudding

Allereerst begin je vroeg met de voorbereidingen. De laatste zondag voor advent is Stir-up Sunday. Je moet het beslag van de traditionele kerstpudding roeren, met een houten lepel, met de klok mee. En niet alleen jij – je schakelt al je gezinsleden hiervoor in. Tenslotte wil je niet dat één van hen komend jaar ongelukkig is, toch? Vandaar ook de kleine verrassingen in de pudding. Dus bijt je tijdens het eten bijna je tanden stuk op een zilveren muntje? Dan kun je toch blij zijn, want je gaat een voorspoedig jaar tegemoet! 

Christmas door James Clark (ca. 1902)
[Public domain], via Wikimedia Commons

Kerstcadeautjes

Heb je gehoord dat er de afgelopen jaren in de grote stad echte warenhuizen zijn geopend? En dat ze rond kerst adverteren met geurflesjes, horloges en (al dan niet educatieve) spelletjes? Maar ja, jij woont in een dorp. Als je al cadeautjes kunt betalen, komt er toch nog wel wat handwerk aan te pas.

Merry Christmas Greetings
[Public domain], via Public Domain Pictures

Een zelfgemaakt speldenkussen in de vorm van een aardbei voor je moeder. Of een geborduurde boekenlegger. Gebreide sokken en een sjaal voor je man. Wil je hem iets romantisch geven? Dan kun je met je eigen haar zijn initialen op een zakdoek borduren. Bijvoorbeeld. Voor de kinderen moet je ook aan wanten of een schortje denken. Misschien houten diertjes of een lappenpop. Op kerstochtend ga je hun reactie zien…

Kerstkaarten

Heb je verwanten en vrienden die in de stad zijn gaan werken? Of in het huishouden van een rijke familie uit de omgeving? Stuur ze dan een kerstkaart!
Sinds de ‘Penny Post’ van 1840 kun je met een postzegel van een penny een brief of kaart sturen in heel Engeland. En sinds 1870 kost het zelfs maar een halve penny. Gedrukte kaarten zijn ook niet meer zo duur, dus je hoeft ze niet zelf te maken. Wel krijg je last van keuzestress. Een ouderwets landschap of iets met dieren? Of de populaire afbeeldingen van kinderen in de sneeuw, hulst en kerstklokjes? Het roodborstje staat symbool voor de postbode, die in vroeger tijden een rode uniformjas droeg, zoals in het schilderij The Country Letter Carrier van J.P. Hall (1859).

Dat verklaart waarom het roodborstje vaak bij een brievenbus zit. In 1880 roepen de posterijen voor het eerst op om de kaarten vooral op tijd te versturen, gezien de verwachte drukte. Je bent dus gewaarschuwd!

Kerstdecoratie

Het is tijd om je huis(je) gezellig te maken met kerstgroen uit de vrije natuur. Je maakt kransen en slingers van hulst met rode besjes en klimop. Daarnaast kun je papier en lint gebruiken voor wat meer kleur.

Christmas Eve door Carlton Alfred Smith,
[Public domain], via Wikimedia Commons

En vergeet de mistletoe niet! Zelfs Amerikaanse bezoekers verbazen zich over de frivole traditie van de Britten om daaronder een kus te stelen. Valsspelen mag niet: bij elke kus moet een besje worden geplukt, en als het takje leeg is…

Onder de mistletoe, Woolson Spice Co.
Miami U. Libraries - Digital Collections,
[No restrictions], via Wikimedia Commons

Kerstboom

Mijn bronnen zijn het niet eens over het moment waarop je mag gaan versieren, maar één ding staat vast: de boom komt er niet in voor kerstavond. Áls hij er al in komt, want in de kleine arbeidershuisjes vind je hem niet. De Duitse echtgenoot van koningin Victoria bracht de traditie mee naar Engeland en wie wel de mogelijkheid heeft, imiteert natuurlijk graag plaatjes van het perfecte, koninklijke gezinnetje.

Christmas Morning door Harry Roseland (1915),
[Public domain], via Wikimedia Commons

Je kinderen mogen helpen met versieren: slingers waaraan je noten en gemberkoekjes kunt rijgen, lint, papieren bloemen… wat glinstert alles mooi dankzij de echte kaarsjes! Wees wel voorzichtig, dan heeft de vrijwillige brandweer van Almsbrick ook een leuke kerst.

The Christmas Tree door Albert Chevallier Tayler (1911),
[Public domain], via Wikimedia Commons 

Kerstliedjes

In de twee à drie weken voor kerst kun je muziek verwachten in de dorpsstraten. Diverse zanggroepjes doen hun best iedereen een feestelijk gevoel te geven. Ze verdienen natuurlijk een traktatie of iets warms. Samen muziek maken is sowieso populair, ook thuis. Er zijn diverse zangbundels verkrijgbaar, zoals Bramley en Stainer’s Christmas Carols New and Old (1869). Een kleine greep uit het victoriaanse repertoire: O Come all ye Faithful (1843), O Little Town of Bethlehem (1868), Away in a Manger (1883).

The Christmas Carol, gepubliceerd door Hatch Litho. Co.,
[Public domain], via Wikimedia Commons

Kerstochtend

Misschien had je een kerstnachtdienst verwacht, maar die traditie is vooral rooms-katholiek. De kans is groter dat je op de ochtend van Eerste Kerstdag je familie en vrienden treft in de dorpskerk, waar je samen – nog steeds met genoegen – de bekende kerstliederen zingt.

Je hebt vanmorgen in elk geval geen moeite hoeven doen om de kinderen uit bed te krijgen. Is jouw huishouden vrij arm, dan zijn ze dolgelukkig als ze fruit en noten in de kerstsok (populair sinds 1870) bij de haard vinden.

The Three Wise Men of the West (Christmas 1914)
Internet Archive Book Images, [No restrictions], via Wikimedia Commons

In een welgestelder huishouden worden een voor een de kaarsjes in de kerstboom aangestoken en staan ze popelen om te ontdekken wat eronder ligt! Maar waarschijnlijk moeten ze dan wel geduld hebben tot na de kerkdienst.

Vergeet niet dat het ook je christelijke plicht is om goed te zijn voor de armen, vooral nu. Zowel de kerk als huishouddeskundige Mrs. Beeton benadrukt dat.

Christmas Prayers door Henry Bacon (1872),
[Public domain], via Wikimedia Commons

Kerstdiner

Bij dit kopje denk je aan kalkoen, hè? Of misschien nog aan die machtige kerstpudding met niervet, eieren, rozijnen, nootmuskaat en cognac? Het is waarschijnlijker dat er gans op het menu staat, of in het noorden van Engeland rundvlees. Kalkoen was voor veel mensen te duur. Aan de andere kant bevatte het koninklijke kerstmenu voor Victoria en haar familie rundvlees én een paar geroosterde zwanen!

Christmas Comes But Once A Year door Charles Green
[Public Domain], via Wikimedia Commons

De overige gerechten op jouw tafel variëren – afhankelijk van je inkomen – van geleipudding en vleespasteitjes tot aardappelen (eerder gekookt dan gebakken) en appelsaus.

Ben je arm, dan stel je je tevreden met konijn. Het is mij niet duidelijk of je dat zelf hebt vetgemest of in een strik hebt gevangen. (Ik wil het misschien ook niet weten.) In elk geval mag je hem voor een prikkie in de oven van de dorpsbakker braden.

Vergeet aan het eind van de avond de Christmas crackers niet. In 1847 begon de Engelse banketbakker Tom Smith deze knalbonbons te verkopen: suikergoed in een koker met een gekleurd papiertje en gedraaide uiteinden. Hij deed er later ook kleine presentjes of rijmpjes in, maar het echte succes kwam in 1860. Toen voegde hij het knaleffect toe, geïnspireerd door het geknetter van zijn haardvuur. Eén gedichtje dan:

Just a scrap of paper – Yet its message hear
Ever and for ever - Shall I love thee, dear.

Wie wil dat nou niet horen met kerst?

Kinderen met Christmas crackers, 
Nova Scotia Archives, [No restrictions], via Wikimedia Commons

Boxing Day

Bijna is je kerstfeest nu voorbij, want een officiële Tweede Kerstdag bestaat niet. Wel wordt 26 december Boxing Day genoemd. Huishoudelijk personeel krijgt een kerstpakket (‘box’) of fooi en een vrije dag, na met kerst hard te hebben gewerkt. Ook steeds meer andere werknemers ontvangen iets soortgelijks. En dankzij de treinen kunnen ze misschien wel een dagje in Almsbrick op bezoek komen!

Voor jou begint het gewone leven weer, maar je hebt genoeg mooie herinneringen om een jaar vooruit te kunnen. Ik wens je fijne kerstdagen!

Kerstkaart
Indiana State Library and Historical Bureau, [Public domain], via Wikimedia Commons