Over korsetten en crinolines

Eigenlijk wilde ik dit bericht de titel 'Katies ondergoed' geven, maar ik weet niet hoe Google Safe Search en andere filters daarmee omgaan. :-)
En ook al zou een Victoriaanse dame als Katie Shellesdale zich verslikken in haar thee, vuurrode wangen krijgen en misschien zelfs wel flauwvallen, ik verzeker jullie dat alle afbeeldingen die ik laat zien heel fatsoenlijk zijn.

Laten we beginnen bij het bekendste onderdeel van 19e-eeuws ondergoed. Wie herinnert zich deze scene uit Titanic?


De 'korsetscene' uit de film Titanic

Het korset van Rose wordt met harde hand vast geregen. In de 19e eeuw (en ook nog in 1912) dragen alle vrouwen een korset. Beroemd is de wespentaille van de rijke dames, maar ook een vrouw uit de arbeidersklasse (Megan bijvoorbeeld) zal een korset dragen. Men vindt dat het zwakkere vrouwenlichaam die ondersteuning nodig heeft. De steun wordt gegeven door baleinen aan de zijkant, het slanke figuur ontstaat door de veters aan de achterkant stevig aan te trekken. Omdat verreweg de meeste vrouwen geen hulp van een kamenier krijgen bij het kleden, zorgen haakjes aan de voorkant ervoor dat zij het ding ook zelf aan en uit kunnen doen.

Zijden corset, mogelijk gemaakt in Frankrijk of Groot-Brittannië, 1864
© Victoria and Albert Museum, London
www.vam.ac.uk

Dit zijden korset met kant langs de zoom komt uit 1864. Zou Katie iets soortgelijks hebben gedragen?

Het korset is niet de eerste van alle lagen die schuilgaan onder die prachtig versierde japonnen. Het begint 's ochtends met een lang hemd, of chemise, dat het moeilijk te wassen korset moet beschermen:

Vlnr: linnen chemise 1840–59, chemise jaren 1850,
combinatie van chemise en onderbroek jaren 1890
www.metmuseum.org

En laten we de lange onderbroek niet vergeten! Katie draagt er eentje met strikjes, zoals je tot haar grote schaamte kunt lezen op pagina 208 in 'Op de vleugels van de wind'. Eigenlijk werd de onderbroek pas sinds 1820 door vrouwen gedragen, en hij bestaat alleen uit twee pijpen en een koord om het middel. Zo kan Katie gemakkelijk de kamerpot gebruiken!

Links: katoenen onderbroek jaren 1870, rechts: linnen onderbroek jaren 1840
www.metmuseum.org

Sokken en schoenen volgen daarna, want als ze eenmaal haar rokken draagt, wordt dat een stuk lastiger.

Nu volgt dat stijve, vast geregen korset dat Katie haar slanke middel geeft, haar boezem omhoogduwt en voor haar rechte houding zorgt. Over het korset volgt een nieuwe beschermlaag in de vorm van een soort hemdje, zoals je hieronder ziet. Het zou tenslotte jammer zijn als het lijfje van een dure japon wordt beschadigd.

Katoenen hemdje, jaren 1870
www.metmuseum.org

Nu komen we bij een andere bijzonderheid: de crinoline, die haar jurk wijd laat uitstaan. Het ziet eruit als een belachelijk gevaarte, maar het was een hele verbetering in vergelijking met de acht of negen onderrokken die nodig waren voor hetzelfde effect. De crinoline is veel lichter, gemaakt van stalen hoepels en kan enorme proporties aannemen. In een modieuze rok kan wel 40 meter zijde gaan!

Links: prent uit Punch, augustus 1856, [Public domain], via Wikimedia Commons
Rechts: frame van een crinoline, jaren 1860, © Victoria & Albert Museum, London

Bedenk wel dat de arbeidersklasse het praktischer aanpakt. Het kost heel veel moeite om de crinoline over het hoofd aan te trekken! Kijk maar eens naar deze komische fotoserie (sorry, 't is wel even scrollen...).

[Public domain], via Wikimedia Commons

Over de crinoline gaat een petticoat. Niet zo'n wit tulen geval uit de jaren '50 natuurlijk. Deze is bijvoorbeeld van katoen en heeft een mooi afgewerkte zoom.

Wit katoenen korset en witte petticoat,
jaren 1840/1850
Kent State University Museum
kent.pastperfect-online.com

Toch is het niet de bedoeling dat iemand er iets van ziet. Katie heeft speciaal geleerd hoe ze moet gaan zitten zonder dat haar crinoline omhoog wipt.

Nu ze dit alles heeft aangetrokken, is het eindelijk tijd voor de elegante overkleding die wél iedereen mag bewonderen.

En dan te bedenken dat een rijke dame zich een paar keer per dag moet omkleden!